وصیت نامه شهید والامقام محمد ابراهیمیان
محمد ابراهيميان
بسم الله الرحمن الرحيم
1- مشخصات كامل: محمد ابراهيميان، نام پدر غلامحسين، شماره شناسنامه 952، متولد دوم آذرماه 1333، محل تولد سمنان.
2- هدف از آمدن به جبهه: جلب رضايت الله، پاسخ به نداي حضرت امام مدظله، پاسداري و حراست از خون شهداء گرانقدر اسلام.
«اشهد ان لا اله الاالله و ان محمداً رسول الله و الائمة المعصومين حجج الله صلوات الله عليهم اجمعين». شهادت مي‌دهم به اصالت راهي كه حضرت امام خميني مدظله العالي روحي له الفداء و دام بقاء عمره، نايب برحق مهدي موعود بقية الله في الارضين، اميد منتظران و عاشقان جمال نوراني حجة بن الحسن المهدي(عج) حفظ الله تعالي عليه، حكم او را به جان خريدم كه مرجع عالم تشيع است، مدير و مدبر، شجاع و آگاه كه از سلاله پاك زهراي مرضيه و خاندان عصمت و طهارت است، وليِّ فقيهي است كه فقاهت و ولايتش بر محبّان خدا به يقين و عاملي است كه بر مقلدينش بي ابهام و بر سايرين، اگر مُهر بر دل نداشته باشند، بي‌ترديد مورد قبول است. درود به روان پيامبر(6) و ائمه هدي(:) كه جان خويش را در راه احياي اسلام گذراندند، بهويژه شهداي 72 تن از ياران باوفاي اباعبدالله الحسين(7) كه عاشقانه جان به جان آفرين تسليم نمودند.
سلام به شهداي 72 تن از ياران باوفاي امام كه حسين‌گونه در حيات خويش دفاع از اسلام نمودند و در تثبيت نظام جمهوري مظلومانه تهمت‌ها و ناسزاها را از دوست و دشمن تحمل كردند و خم به ابرو نياوردند و با شهادت خويش خط بطلان بر اعتقادات سست‌انديشان كشيدند و وفاداري خويش را به اسلام عزيز با خون خود امضاء نمودند.
درود به تمامي شهداي راه پيروزي انقلاب و شهداي قطع يد وابستگان به عمال چپ و راست كه ميثم‌وار[1] و عمار[2] ياسرگونه روح خويش را تسليم حق نمودند و به تمامي شهداي جنگ تحميلي كه با ايثار و فداكاري با شهداي كربلا پيمان بستند كه حمايت از دين خدا كنند و به تمامي شهداء بهويژه شهيد رجائي[3] و باهنر[4] و امام جمعه‌هاي محترم كه چون شهيد محراب، علي(7)، در حراست از نظام جمهوري درس ايثار به امت مسلمان آموختند و چه بگويم، چه شهداي گرانقدري كه گمنام هستند و چه اوصافي در خصوص هر يك از شهداء[5] مذكور كه قلم از توصيفشان عاجز است، اين مختصر نتواند زبان حالشان را هرچند كوتاه در خود جاي دهد. درود به رهبر عظيم‌الشان كه دين و دنياي كثيري را احيا كردند و اميد است خداوند عطاء غيب را به‌وجود عزيزش كرامت كند و عمرش را به بلندي آفتاب طولاني و حتي در كنار حضرت بقية‌الله زنده بدارد.
اگر امروز جهان اسلام، پس از 400 سال، جاني دوباره پيدا كرده و جماعت كثيري را در شهادت طلب و ملتي را ايثارگر و در جهاني انقلابي به‌وجود آورده كه هر روز در گوشه‌اي از دنيا شاهد حركت مسلماني و غيرمسلمان هستيم، به جهت رهبري داهيانه[6] انساني آگاه و مسلم است كه خداوند تبارك و تعالي خواست خود را از طريق اين عبدصالح به‌صورت نعمت به بشر ارزاني داشته است.
و درود به تمامي روحانيت در خط فقاهت بهويژه شهيدان زنده حجت‌الاسلام خامنه‌اي[7] عزيز و
«الحمدلله ما هدانا[9]- الحمدلله الذي هَدینا لهذا و ما كنّا لنتهدي لولا ان هدينالله».[10] «و من طلبني وجدني و من وجدني عرفني و من عرفني احبنّي و من احبّني عشقني و من عشقني عشقته و من عشقته قتلته و من قتلني ديته و من علي ديته فاناديته»[11] «و من كان في هذه اعمي فهو في الاخرة اعمي»
درخت اسلام از بدو اشاعه‌اش توسط حضرت ختمي مرتبت، محمد(6)، با وجهه خونين به «اميّين» نازل گشته. همچنان نياز به خون براي تبليغ و ترويج دارد. يك روز با تقيه، ديگر روز با سكوت و ديگر روز با شهادت‌طلبي و... تاريخ گوشه‌اي از حقايق را براي حق جريان طريق الله بيان مي‌كند كه جلوداران لواي اسلام هميشه روحانيون مبارز اسلام بوده‌اند. چون مدرس[12]ها، كاشاني[13]ها، نوري[14]ها، ميرزا[15]ها و نواب صفوي[16]ها و... امروز خميني روح‌الله جلودار اين نهضت اسلامي است كه از ديرباز با حركت خويش جاني دوباره در كالبد غافلاني چون من بخشيد و چون حرّ[17] راهي جبهه‌ام ساخت و چنان قومي پديد آورد كه به فرموده رسول اكرم و حبيب معظم «در دوره آخرالزمان ملتي و امتي از من بدون زيارت من و شنيدن قول مستقيم اقامه حق مي‌كنند» و اكنون آن قوم است كه برخاسته و دعوي حق مي‌كند كه ندايشان نه در ايران بلكه در جهان اسلام و كشورهاي حاكم كفر نيز طنين‌انداز است و كوس زهق الباطل[18] در گوشه و كنار دنيا نواخته مي‌شود. آري خون است كه خونخواهان را به قيام وا می‌دارد و اسلام است كه خون طلب مي‌كند. شهداء، مفقودالاثرها، گمنامان تاريخ، اسيران و معلولين و رزمندگان در حال نبرد گواهان اين طريقند. عروس اسلحه و سنگرها حجله آنان است. صف عاشقان لقاءالله باوقار هر چه تمام‌تر به‌سوي رحيل حق در نبردند و پرواز به‌سوي احديت دارند.
بارالها، تمامي پيكرم كه امانت تو بر روي زمين و اين كالبد زندان روحي است كه به‌سوي درگه تو قصد عروج دارد. آري چه گواراست لحظه‌هاي ديدار و وصال! دست گنه‌كارم بگير، زيرا «انا فقير الي رحمتك»، من نيازمند رحمت توام. «عبد ذليل ... لا يملك لنفسه نفعاً ... ولا نشورا[19]». اينك كه لطف تو شامل حالم شده است به ديدار عاشقانی كشانده كه به لقاء حق رسیده‌اند و اينك به مقربان درگاه تو قسم مرا درياب. يقين دارم كرم بيكران تو و درياي رحمت تو بر بنده ناچيزت اگر روا بداري چيزي كم نمي‌شود.
وجود سراسر نيازم مرا به درگه بي‌نيازت كشانده، زيرا «ان الله يحول بين المرء و قلبه[20]. نحن اقرب الیه من حبل الوريد»[21] و هر كه به تو توكل كند او را بسيار خواهي بود «و من يتوكل علي‌الله فهو حسبه».[22] بارالها، دلم و دل مسلمانان را از هر دري نا اميد و به درگاه خويش متوجه ساز «الهي هب لي كمال الانقطاع اليك».[23]
الهي، مرا و امت مسلمان را براي حتي يك لحظه به خودم وامگذار «اللهم لا تكلني الي نفسي طرفة عين ابدا».
بارالها مظاهر دنيوي انسان را به ضلالت مي‌كشد و نفس اماره و شياطين ما را به بدي دعوت مي‌كنند. جز آنان كه خود را به تو سپرده‌اند و تمسك به درگه تو دارند همه هلاك خواهند شد «ان النفس لامارة بالسوء الا ما رحم ربي».[24]
لذا ما را در حصار اخلاص خويش قرار ده و درهاي غفلت را به رويمان ببند و كوردلان را ديده بصيرت عنايت بفرما.
اعتراف مي‌كنم محمد رسول‌الله(6) و ائمه معصومين برگزيدگان تواند و خميني كبير، قائد اعظم، وليِ جامع الشرايط و فقيهي مدبر است. نظام جمهوري اسلامي عطاء برحق است و رهبرش خميني در ظل توجهات صاحب اصلي مهدي موعود(عج). بارالها، امت اسلام را قدردان نعمت جمهوري اسلامي و رهبري قرار ده. بارالها، تو مي‌داني «ان الانسان لِربّه لكنود»[25]... اما تو دل‌هاي بصيرت ده و به فضل خويش ما را محاكمه كن و...
شهادت را كه شيوة اولياء خدا بوده برگزيدم و به آن افتخار مي‌كنم و خداي منان را به جهت اين فوز عظيم سپاس مي‌گويم كه در حال حاضر كه از يك پله نردبان سعادت موفق به درگاه احديت رجعت كردم.
|
به نزد آنكه جانش در تجلي است |
|
همه عالم كتاب حق تعالي است[26] |
|
عرض اعراب و جوهر چون حروفست |
|
مراتب همچو آيات وقوفست |
|
ز او هر عالمي چون سوره اخلاص |
|
يكي زان فاتحه ديگر چو اخلاص |
|
|
*** |
|
|
داديم به يك جلوه رويت دل و دين
را |
|
تسليم تو كرديم هم آن را هم اين
را[27] |
|
مي‌ديد اگر چشم تو را لعل سليمان |
|
مي‌داد در اول نظر از دست نگين
را |
|
ما سير نخواهيم شد از وصل تو آري |
|
لب تشنه قناعت نكند ماء معين را |
|
در دایرة تاجوران راه ندارد |
|
آن سر كه نساييده بپاي تو جبين
را |
|
|
*** |
|
|
ما قافله كعبه عشقيم كه رفته است |
|
سر تا سر آفاق صداي جرس ما[28] |
و اما پيام:
و اينك كه قلم عنان از كف برگرفته و خود مي‌نويسد، به تدبير رهايش ساختم و گويم اي قلم كه در قرآن سوگند به توست و اي قلم كه افضل من دماء شهداء[29] و من شهيدي، و اي كه علم مطهري‌ها[30] را بر لوحه‌ها نگاشتي و زنده پس از شهادتش نمودي، خجلم مساز آن‌گونه كه زبان نيش‌زنان باشد.
پس از عرض سلام به تمامي دوستان و آشنايان و اقرباء و كساني كه وصيت‌نامه‌ام را مي‌خوانند و سلام به حاملان پيكرهاي خونين شهادت‌طلبان كه سنگيني حقوق شهداء و ره‌‌آورد و دستاورد آنان را حراست خواهند كرد.
به خانواده گرانقدرم كه پس از ديدار جمال يكايكتان، كه در مرخصي به زيات شما نائل آمدم، عرض مي‌كنم صبر و شكيبایي را از حضرت زينت(3) الهام گيريد. آن چنان [در] تربيت و تهذيب فرزندانم همت گماريد كه مثال عامه به بدي نشوند و نگويند (پسر نوح... خاندان نبوتش برخاست) و اين اثر فلان فرد شهادت‌طلب است و از خدا مي‌خواهم از نسل و ذرّيه من حامي اسلام به بار آيند. در قيامت موجب شرمندگي‌ام نشوند و اگر در سوگ من طاقتي نبود، بر مصيبت اباعبدالله الحسين(7) بگريند و به اسارت رفتن خاندان و اهل بيت عصمت و طهارت بينديشند و بر مصيبت اين اهل بيت گريه كنند.
دخترانم، كه شما را چون ديگران دوست داشتم و پسر عزيزم، كه اميد و فروغ خانه‌ام هستي و خواهي بود و اي همسر گرانقدرم كه در هر لحظه از زندگي پس از من با ديدن بچه‌ها به ياد خاطرات گذشته مي‌افتي، تو را به صبر سفارش مي‌كنم و از تو مي‌خواهم اتكال به خدا داشته باشي و نماز شب به پا داري و ضمن آن از خداوند برايم طلب استغفار كني و از خطاهاي گذشته‌ام درگذري. فرزندانم را در اذان صبحگاهان بيدار كني و با تعليم نماز برايشان قرآن بخواني، شايد خداوند تفضلي كند ذهن و سينه‌هايشان به نور الهي منور گردد و از صالحات باقيات گردند. فرزندانم را آن‌چنان بار نياوري كه مردم بر آنها ترحم كنند و يا ديده به دست ديگران بدوزند و تو مختار خواهي بود كه بعد از من هرگونه بماني. خداوند وصي شهيد و خانواده شهداء خواهد بود و اوست كه پيامبر يتيم را مأواء داد و او را به راه راست هدايت فرمود. پس از ديدارتان احساس كردم كه شايد مهر ديگري در قلبم مي‌خواهد جايگزين شود و لذا در مدت دوري از شما عزيزان دلتنگي نداشتم، بدين لحاظ احساس نمودم كه خداوند باب ديگري را مفتاح شده و اينك مي‌گويم «يا مقلب القلوب والابصار ثبت قلبي علي دينك و لا تزع قلبي بعد اذ هديتني اللهم فتضل مني و دعائي يا ارحم الراحمين[31]» و شما عزيزان اگر زندگي خوش و مورد رضاي خداوند مي‌خواهيد، با خدا باشيد همان‌گونه كه فاطمه چنين بود و شأن نزول آيه «انما نطعمكم لِوجه الله لا نُريدُ منكم جزاء و لا شكورا»[32] و يا در آيه 82 و 83 سوره انعام در اين خصوص ذكر كرده‌اند.
و اما با امت شهيدپروري كه شاهد وصيت‌نامه‌ام خواهند بود مي‌گويم كوچك‌تر از آن هستم كه پيامي بدهم و آنچه را كه مي‌گويم چه بسيار و بسا كه در گذشته عامل نبوده‌ام و در مدت كمي كه مجدداً به سيل خروشان طوفندة راهيان حق پيوستم، حقايقي برايم پديدآمده كه تصور مي‌شود به تحرير آمدن آن بي‌بهره نباشد.
...و پسرم مي‌خواهم در هر حال سرباز واقعي اسلام و امام زمان(عج) باشي و پاسدار اسلام گردي. تقواي خدا را پيشه سازيد و نماز شب به پا داريد. سوره فجر آيه 1 تا 5 در رابطه با اهميت نماز شب است كه خداوند نماز شب را، كه در دل شب خوانده مي‌شود، سوگند ياد مي‌كند. نمازهاي واجب خود را بهويژه نماز صبح را در اول وقت به‌پا داريد كه انسان را بر نفس اماره مسلط مي‌كند، هيچ مقامي نزد خدا محبوب‌تر از اين نيست كه انسان بتواند در اين جنگ امتياز و افتخار كسب كند و رسيدن به مقام محمود[33] را، كه همانا تسلط بر نفس اماره مي‌شود، دست يابد.
جنگ و جبهه را فراموش نكنيد كه اگر حب الدنيا و حب المال و آمال دور و دراز در انديشه داشتيد واي بر شما... كه خون شهدا را به باد فنا داده و اسلام را از دست خواهيد داد. اگرچه خدا خودش حافظ قرآن و اسلام خواهد بود «انا نحن لحافظون...»،[34] اما شما بشر در حال امتحان هستيد. امام و دعا به جان امام را فراموش نكنيد حامي دولت و خدمتگزاران [...][35] باشيد و روحانيت خط امام را حمايت كنيد و مقامشان را حفظ نماييد. در كارهايتان نيت قربةالي‌الله[36] داشته باشيد تا كارتان عروج پيدا كند و شما معراج‌المومن باشيد. «صبغة الله و من احسن من الله صبغة و نحن له عابدون»[37] «همانا رنگ خدا چه رنگ خوبي است و چه نيكو خواهد بود اگر كارهايتان رنگ خدايي داشته باشد».
پاسدار خون شهدا باشيد و حامي امام و بدانيد اين طريق بسيار مزيت‌ها[38] دارد چرا كه خداوند آن‌كس را كه كفر ورزيده رهايش كند و آنقدر در ناز و فراواني است كه كمبودي او را به درگاه حق نكشاند، زيرا آنان گمراهانند و كساني كه خداوند رهايشان كرده هدايتي نخواهد بود و شما را هر سختي و مصيبتي باشد به ياد آوريد مصيبت اهل بيت عصمت و طهارت را كه براي تبليغ دين اسلام تحمل كردند و شما نيز در رنج و زحمت امتحان خدا را خواهيد داد.
در سورة مزمل آيه 20 و سورة اسرا آيه 45 در رابطه با قرائت خواندن قرآن است (بهويژه بعد از نماز صبح) كه تأكيد مي‌كند و مي‌فرمايد در هنگامي كه قرآن مي‌خواني خداوند مي‌فرمايد ما بين تو و شيطان (نفس اماره تو) فاصله مي‌اندازيم و قرآن و آنچه در آن است شفاء و رحمت‌هاي مومنين و خسران و زيان براي ظالمين و طاغيان خواهد بود. پس قرآن را بخوانيد و به معنايش دقت كنيد.
|
غلام همت آنم كه زير چرخ كبود |
|
ز هر چه رنگ تعلق پذيرد آزاد است |
«القلب حرم الله في حرم الله لاغير الله»[39] و بدانيد كه اگر دل چراگاه شيطان نباشد، اگر لانه فساد و معاصي نباشد، خدا جايگزين خواهد شد و دلي كه خدا در آن بود لبيك خداوند را محققاً مي‌شنود. در كارهايتان به دور از اطاعت نفس به خدا تكيه كنيد.
در نمازهاي جماعت شركت كنيد و به فرمايش امام، مسجد سنگر است در سنگرهايتان به دفاع از اسلام برخيزيد. و شما بسيجيان عزيز، در مساجد و پايگاه‌ها به نشر افكار اسلامي و تعليم قرآن از طريق جلسات قرآن خواني و تفسير بپردازيد. كتابخانه‌هاي مدارس و مساجد را غني و عادت به مطالعه را در يكايك بسيجيان فراهم آوريد. نماز جمعه‌ها را، كه ميعادگاه عاشقان الله و وعده‌گاه حزب‌الله است، تقويت نماييد. هرگاه نماز جمعه‌ها خلوت شود، منافقين كوردل و اجانب خوشحال خواهند شد. شما را به حضور فعال در نماز جمعه سفارش مي‌كنم. نيت‌هاي خود را براي انجام امور ديني و دنيوي خدايي كنيد. از تظاهر و ريا پرهيز كنيد كه «كل رياء شرك»[40] كه ناخواسته مشرك خواهيد شد و مشرك در محضر خداوند تبارك و تعالي محشور خواهيد شد.
زبان‌هايتان [را] از غيبت و تهمت باز داريد كه همانند خوردن گوشت مردار برادر شما خواهد بود (از قرآن كريم) با حضور در دعاهاي توسل و كميل قلوبتان را رأفت و جلا ببخشيد و اهل بيت را وسيله و واسطه بين خود و خدايتان قرار دهيد چنان‌كه در سورة مائده آيه 35 مي‌خوانيم: «اي افرادي كه باتقوا هستيد، اگر به درگاه خدا مي‌رويد با وسيله تمسك جوييد (توسل به اهل بيت) و در سورة اعراف آيه 180 مي‌خوانيم: خداوند تبارك و تعالي اسماء زيبا و نيكويي دارد، در هنگام دعا خدا را با آن اسماء دعا كنيد و امام جعفر صادق فرمودند: اسماء حسني كه در قرآن كريم آمده است كه هنگام دعا با آن دعا شود ما اهل بيت هستيم در دعاهايتان شكر نعمت جمهوري اسلامي، دعاي امام، پيروزي تمامي جيوش مسلمين بر كفر و الحاد، شفاء مجروحين، آمرزش شهدا و اموات، آزادي اسرا فراموش نشود.
|
چشم آلوده نظر از رخ جانان دور
است |
|
بر رخ او نظر از آينة پاك انداز |
|
غسل در اشك زدم اهل طريقت گويند |
|
پاك شو اول و پس ديده بر آن پاك‌انداز[41] |
به فكر مرگ باشيد كه وقتي شما را فرا گرفت آن‌وقت هيچ جاي اصلاح نخواهد بود. اگر فكر مرگ بوديد ريشه حب دنيا و حب مال را خواهد سوزاند و در اصلاح صفات نيكو مؤثر خواهد بود به خود آييد كه «يوم لاينفع مال و لابنون»[42] در انتظارتان خواهد بود. از مال فقط كفني، از عيال و فرزند فقط مشايعت جنازه و حفر گودال و چيدن لحد محكم سود ديگري نخواهد بود آن‌وقت عمل تو است كه تا يوم حشر با توست.
|
گوهر پاك مي‌بايد كه شود قابل
فيض |
|
ور نه هر سنگ و گلي لؤلؤ و مرجان
نشود[43] |
|
دردمندي كه كند درد نهان پيش
طبيب |
|
درد او بي سببي قابل درمان نشود |
|
هر كه در پيش بتان از سر و جان
مي‌لرزد |
|
بي تكلف تن او لايق قربان نشود |
و شما بي‌تفاوت‌هايي كه مي‌بينيد ايثارگري جوانان را و تعقل نمي‌كنيد و هوشيار باشيد و شما منحرفين كه خداوند به جهت كفرتان رهايتان كرده، قرآن مي‌فرمايد اين كتاب بدون شك هادي و راهنماي متقين است. اين كتاب قرآن خسران و زيان براي ظالمين است «والقرآن ... ولا يزيد الظالمين الا خسارا».[44]
بدانيد مجرمين در قيامت بنا به گناه خويش معذبند و بسياري از قهر جهنم به مدت تقريباً هفتاد سال آخرتي راه مي‌پيمايند و در حالي كه مي‌سوزند به بالا نمي‌آيند كه به ناگاه گرزي آنان را به جهنم مجدداً فرو خواهد برد. دنياي فاني وكوتاه به ذلت و شرمساري آخرت نمي‌ارزد. خداوند مي‌فرمايد: «انا هديناه السبيل اما شاكراً و اما كفورا».[45]
«والسلام علي عبادالله الصالحين»
محمد ابراهيميان
مطابق با دوازدهم بهمن‌ماه شصت و چهار
[1]- ر.ك. تعليقات.
[2]- ر.ك. تعليقات.
[3]- ر.ك. تعليقات.
[4]- ر.ك. تعليقات.
[5]- اشاره شهید ابراهیمیان به شهدای محراب است. شهیدان مظلومی که توسط منافقین و عوامل آنها یا در محراب نماز یا در مسیر اقامه نماز جمعه به شهادت رسیدند از آن‌جمله‌اند: شهید قاضی، شهید مدنی، شهید صدوقی، شهید اشرفی اصفهانی و شهید دستغیب.
[6]- در اصل وصيت «داعيانه».
[7]- ر.ك. تعليقات.
[8]- ر.ك. تعليقات.
[9]- از شعارهایی است که قبل از اقامه نماز عید فطر برای فراخوان نمازگزاران قرائت می‌شود. «مفاتیح‌الجنان».
[10]- بخشي از آية 43 سورة اعراف.
[11]- در وسائل الشیعه حدیثی شبیه این حدیث نقل شده است: «ان الله تعالی قال: من دعانی اجبته و من سألنی اعطیته و من اعطانی شکرته و من عصانی سترته ومن قصدنی ابقیته ومن عرفنی خیرته و من احبّنی ابتلیته ومن احبته قتلته ومن قتلته فعلیّ دیته ومن علیّ دیته فأنا دیته» (ج 18، ص 419).
[12]- ر.ك. تعليقات.
[13]- ر.ك. تعليقات.
[14]- ر.ك. تعليقات.
[15]- ر.ك. تعليقات.
[16]- ر.ك. تعليقات.
[17]- ر.ك. تعليقات.
[18]- اسری/ 81.
[19]- در بیان ادعیه و مناجات با خدا قسمتی از آیة 25 سوره فرقان را در نظر داشته است. «... وَلا یملکون لِأنفسهم ضُرّاً و لا نفعاً و لا یملکون موتاً و لا حیوة و لا نشوراً».
[20]- قسمتی از آیه 24 سورة انفال است: ترجمه: «كه خدا در ميان شخص و قلب او حايل است».
[21]- بخشي از آيه 16 سورة قاف. ترجمه: «همانا از رگ گردن به او نزدیک‌تریم».
[22]- بخشي از آيه 3 سورة طلاق. ترجمه: «هر که (در هر امر) به خدا توکل کند، خدا او را کفایت خواهد کرد».
[23]- قسمتی از مناجات شعبانیه است. ترجمه: «بارالها (برای توجه به خودت) بریدگی کامل (انقطاع) از تعلقات را ارزانی‌ام فرما». مفاتیح، ادعیه ماه شعبان.
[24]- قسمتی از آيه 53 سورة یوسف. ترجمه: «زیرا نفس اماره انسان را به کارهای زشت و ناروا سخت وامی‌دارد جز آنکه خدا به لطف خاص خود آدمی را نگه دارد.
[25]- عادیات/ 6. ترجمه «قسم که انسان نسبت به پروردگارش کافرنعمت و ناسپاس است».
[26]- گلشن راز شیخ محمود شبستری (ابیات 1 تا 3).
[27]- چهار بیت بعدی از غزلیات فروغی بسطامی است.
[28]- بیت آخر از غزلیات عبدالرحمن جامی است.
[29]- تعبیر یادآور و ترجمه گونه‌ای است از این حدیث شریف«مداد العلماء افضل من دماء الشهداء».
[30]- ر.ك. تعليقات.
[31]- بخشی از دعای تحویل سال است که در آغاز تحویل سال از سوی مسلمانان بیان می‌شود.
[32]- انسان/ 9. ترجمه «گویند فقط برای رضای خدا به شما طعام می‌دهیم و از شما هیچ پاداش و سپاسی هم نمی‌طلبیم».
[33]- اشاره دارد به آیه 79 از سوره بنی‌اسرائیل: «و من اللّیل فَتَهجّد به نافله لک عسی ان یبحثک رَبّک مقاماً محموداً».
[34]- بخشي از آيه 9 سورة حجر. «و ما هم محققاً قرآن را محفوظ خواهيم داشت».
[35]- خوانا نيست.
[36]- در اصل وصيت «قربت علي ا...».
[37]- بقره/ 138.
[38]- در اصل وصيت «مضيتها».
[39]- روايتي از حضرت امام صادق(7) است كه عبارت كامل آن «القلب حرم الله فلا تسكن حرم‌الله غير‌الله» دل جايگاه محترم و ارزشمند خداوند است پس نبايد غير خدا را در چنين جايگاهي نشاند.
[40]- سخني از حضرت امام صادق(7) است كه عبارت كامل آن «كل رياء شرك انه من عمل للناس ثوابه علي‌الناس و من عمل لله كان ثوابه علي الله»، تمام ريا شرك است، كسي كه براي مردم كار كند اجرش با مردم است و كسي كه براي خدا كار كند ثوابش به عهدة خداست. (حقايق، ص81).
[41]- شعر از حافظ است.
[42]- شعرا/ 88. در اصل وصيت كلمة «لا» قبل از «ينفع» جا افتاده است.
[43]- غزلیات حافظ. دیوان حافظ (غنی- قزوینی).
[44]- بنی اسرائیل/ 82. ترجمه «ولیکن کافران به‌جز زیان چیزی نخواهد افزود».
[45]- دهر/ 3. ترجمه «ما به حقیقت راه (حق و باطل را به انسان نمودیم) و به اتمام حجت بر او رسول فرستادیم حال خواهد شکر این نعمت گوید و خواهد کفر آن کند».
منبع : بنیاد شهید و امور ایثارگران استان سمنان
