دانشمند جامع علوم عقلی و نقلی که جهان اسلام به وجودش افتخار کرد
به گزارش نوید شاهد، آیت الله العظمی شهید حاج سید محمدهادی تبریزی در ماه صفر المظفر 1327 هجرى قمرى در خاندانی فقیه پرور متولد شده و در مهد پرورش و تربیت مرحوم والدشان آیت الله آقا سید محمد تبریزى رشد و نمو یافتند. جد گرامیشان مرحوم آیت الله آقا سید حسین قائم مقامى تبریزى نیز از مجتهدین عالى‌مقام نجف اشرف بوده و همانگونه که شیخ مشایخ الإجازات و صاحب الذریعة، آیت الله شیخ آقابزرگ تهرانی (قدس سره الشـریف) یاد نموده، نامبرده اولین كسـى است از این سلسله‌ی جلیله‌ی قائم‌مقامیه كه در حدود سال 1300 هجری قمرى به نجف اشرف مهاجرت كرده است.
وى پس از دوران كودكى و مراحل مقدمات و سطوح عالیه علمى نزد اساتید بزرگ و مراجع عالیقدر چون مرحوم آیت الله فاضل شربیانى و آیت الله العظمى حاج شیخ محمدحسن مامقانى بزرگ استفاده نموده و بعد از وصول به مقام رفیع اجتهاد به تبریز مراجعت نموده و مورد توجه عامه‌ی مردم و بالأخص علمای اعلام گردیده و در مسجد محله‌ی دشت كلات (ششگلان) عهده‌دار امامت و مرجع امور دینى مردم بوده است.
آیت الله العظمی حاج سید هادى تبریزى از احفاد مرحوم میرزا عیسـى قائم مقامى فراهانى معروف به میرزا بزرگ بوده كه در مقبره ابوالفتوح رازى مدفونست.
مرحوم مدرس خیابانى در كتاب ریحانة الأدب چنین مىنگارد: «میرزا عیسـى پدر میرزا ابوالقاسم قائم مقام مذكور به میرزا بزرگ مشهور و از وزراى نامى ایران در عهد فتحعلى شاه قاجار مىباشد كه ادیب و منشى و دانشمند فاضل بوده و از آثار قلمى اوست:
1- اثبات النبوة الخاصة - به زبان فارسى.
2- احكام الجهاد و اسباب الرشاد كه رسالهاى است فارسى در جهاد كه جهادیه كبرى نیز گویند.
3- الجهادیة الصغرى.
و چنانچه فوقا اشاره شد دیباچه این دو كتاب جهادیه از میرزا ابوالقاسم قائم مقام پسر صاحب ترجمه است و او را سه پسـر دیگر بنام میرزا معصوم كه در حیات پدر فوت شده و میرزا حسن وزیر و حاج میرزا موسىخان متولى شهید آستان قدس رضوى (علیه السلام) است.
مرحوم آیت الله حاج سید هادى تبریزى از احفاد همین میرزا حسن وزیر مىباشند؛ قابل توجه اینكه این خانواده افتخار مهردارى (خاتم مبارک) حضـرت سیدالساجدین امام زینالعابدین على بن الحسین (علیه السلام) را داشته و كما كان این فضیلت و افتخار نصیب این بیت جلیل مىباشد و بعضـى از احفاد بنام (مهردار قائم مقامى) لقب دارند.
همانگونه که مورخ و دانشمند معاصر آقای حاج شیخ محمد شریف رازی در جلد نهم از مجلدات «گنجینه دانشمندان» این مطالب را یاد نموده و در ادامه اشاره کرده است تفصیل این موضوع در بسیارى از كتب مذكور و چند سال قبل بانک ملى ایران یک شماره از مجله خود را به این اثر نفیس و مقدس اختصاص داده است.
از جمله‌ی آخرین بزرگانی که در عصـر آیت الله العظمی سید هادی تبریزی، این فضیلت و افتخار مهرداری حضـرت نصیب ایشان گشته، میتوان به عمه‌ی بزرگوار آن آیت شهید، یعنی جناب بانو سیده عزیزه قائم مقامی اشاره داشت؛ همچنین عموی آن فقیه وارسته، حضـرت آیت الله سید صالح قائم مقامی امام مسجد ششگلان تبریز، متولی موقوفه‌های جناب قائم مقام بوده‌اند.
آیت الله العظمی حاج سید هادى تبریزى علاوه بر كمالات صورى و معنوى و عرفانى و زهد و تقوا جامع معقول و منقول بوده و نسبت به مرحوم آیت التحقیق حاج شیخ مرتضـى طالقانى معروف و متوفى سال 1364 قمرى بسان فرزند بوده تا بدانجا که وصى شرعی و عرفانی ایشان گشتند.
علوم عقلى، نقلى، فقهی و عرفانی را از نامدارترین اساتید دهر چون حضـرات آیات عظام شیخ مرتضی طالقانى یاد شده، سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ کاظم شیرازی، سیدعلی قاضی، سید حسین بادكوبهاى، آقا ضیاءالدین عراقى، میرزا على ایروانى، شیخ محمدرضا آل یاسین، شیخ ابوالحسن مشکینی، سید حسن موسوی بجنوردی، سید عبدالهادی شیرازی، میرزا ابراهیم اصطهباناتی، سید جمال الدین گلپایگانی و غیرهم استفاده نموده و بسیارى از این اعاظم علاوه بر اجازه‌ی اجتهاد به جنابشان، نیز مشارکت علمی آن فقیه پارسا در آراء فقهی آن بزرگان والامقام که اصطلاحاً «مجالس الإستفتاء» گویند ((اصحاب استفتاء بزرگترین فقهای عصـر)) ، مراحل عالى علمى و فضلى و تقواى ایشان را تصریح كردهاند.
همچنین آیت الله العظمی شهید حاج سید محمدهادی قائم مقامی تبریزی تلامیذ نامی فقیهی را پرورانده و استاد بزرگانی چون المحمدون الثلاثة (شهید سید محمدباقر صدر، سید محمدجمال هاشمی گلپایگانی، سید محمد کلانتر -صاحب جامعة النجف الأشرف-) ، امام موسی صدر، شهید سید مصطفی خمینی، شیخ محمداسحاق فیاض، سید حسین تبریزی (صاحب درس خارج بیت سید مهدی مرعشـی، روبه‌روی بیت امام در قم)، سید حسین صدر، سید محمدحسین فضل الله، سید فخرالدین العسکری، سید حسن الحیدری، سید علی‌نقی الحیدری، سید علی کاشی و ... از بزرگترین علمای نجف و کاظمین بوده‌اند و چه بسیار از نامداران دیگری چون علامه جعفری، میرزا هاشم آملی، سید هاشم حداد، محمدابراهیم جناتی، سید رضی شیرازی، نجفی، عصار، حسینی طهرانی، سید مرتضـی عسکری، محفوظ و... از وجود مبارکشان بهره‌ها برده‌اند.
فقها و بزرگانی چون علامه الحسینی، پدر زبان‌شناسی معاصر، مؤسس شبکه جهانی الکوثر، مؤسس و متولی مسجد اعظم امام رضا (ع) و دیگر مجامع وابسته قصائد غرائی در رثاء ایشان دارند و مطلع یکی از آن‌ها با این ابیات که بر روی گنبد مرقد آن شهید والامقام نیز نگاشته شده، آغاز می شود:
أرثيك أم أرثي علوم الهادي أم أنني أرثي تقی السجاد
أم أنني أرثي السماحة والندی في آل احمد في السحاب الغادي
أم أنني أرثي الصلاح وأهله في سيرة عجنت مع الارشاد
أم أنني أرثي الهدی ومثاله في قالب الأرواح والأجساد
يا صاحب الفکر الحصيف مزجته خلقا رفيعا فاح بالأوراد
و ...
این ارتباط و محبت قلبی متقابل بوده و ایشان نیز در طول حیات پربرکت خویش همواره به علامه که به برکت نفس مطهر و دعای خاص آیت الله العظمی حاج شیخ مرتضـی طالقانی در روز عید فطر ولادت یافتند، با دیده‌ای الهی و پر از لطف و مرحمت نگریسته و می‌فرموده‌اند:
" علوتني كما علی برسول الله (ص) عدنانُ "
در وصف والد معظم له همین بس که شهید آیت الله شهید سید محمدباقر صدر اولین کتاب خویش را به استادشان تقدیم داشته و به قلمی سبزرنگ، بدین‌سان نگاشتند:
بسم الله الرحمن الرحیم
وبعد.. ولَئن أينع ثمر البستان فالفضل لباذر البذرة وغارسها
أهدي هذا الکتاب "غاية الفکر" إلی أستادي
سماحة الحجة السيد هادی
محمدباقر الصدر
از جمله عناوینی که حضـرتشان با آن یاد شده‌اند، میتوان به أفقه، أفقه الفقهاء، أدیب الفقهاء و فقیه الأدباء و ... اشاره نمود.
از تألیفات ایشانست كتاب شریف أمالي الهادي (مباحث فقهية و مباني أصولية) كه به زیور طبع آراسته شده و بنا به فرموده بعض مراجع عظام ثمرهی هزار سال فقه نجف اشرف می‌باشد تا بدانجا که بر شرح این کتاب معروف فقهی-اصولی توصیه‌های ویژه‌ای نموده‌اند.
نیز حاشیه‌ی استدلالى بر منهاج الصالحین و كتب عرفانى (علامه نیز از مفقود شدن مجلد گرانبهایی از أمالي الهادي یعنی في العرفان والسير والسلوك ياد نموده‌اند و بسیاری از آن کتب و مستندات به سبب ظلم دژخیمان بعثی مدفون شد) معظم له پس از هجرت از نجف اشرف به کاظمین شریفین با تأسیس حوزه علمیه آن دیار مقدس نزدیک به سه دهه زعامت و سرپرستی آن را برعهده داشته كه مورد توجه عموم بوده است.
از جمله کتبی که بر شرح و تفسیر آن اثر سترگ فقهی‌عرفانی و ثمرهی هزار سال فقه نجف اشرف نگاشته شده، میتوان به کتاب بسیار ارزشمند عقد اللئالي في شرح الأمالي اثر علامه الحسینی اشاره داشت.
کتاب "مرغ سحر" نوشته‌ی راقم فاضل، استاد صاعدی سمیرمی به زوایایی ناب و بخش‌هایی از زندگی‌نامه‌ی آن وجود شریف پرداخته است.
مشهور است که آیت الله العظمی خوئی اولین درس خارج خود را با سه تن از یاران دیرین در آن روزگار سخت تشکیل داد که یکی از این فقهای عظام، شهید آیت الله العظمی تبریزی فراهانی، عموی بزرگوار شهید سید محمدصالح الحسینی قائم مقامی (مؤسس برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) بوده‌اند و دیدیم که سالیانی بعد، ثمرهی اهتمام و حضور اولیه‌ی این چهار فقیه برجسته، عظیم‌ترین درس را برای سخت‌کوشان آن عصر به وجود آورد.
صاحب أمالي و استاد علمای کاظمین(ع) و بغداد در مقدمه‌ی کتاب چنین فرموده‌اند:
الحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام علی خير خلقه وبريته (محمد وآله الطيبين الطاهرين المعصومين).
وبعد:
هذه جملة أمال في (مباحث الإلتزام وأحكامه) تشتمل على جملة قواعد وفوائد عامة في الفقه الإسلامي من عبادات ومعاملات وإيقاعات وأحكام أمليتها علی ولدي الأكبر البار «محمدعلي» وفقّه الله تعالی لمراضيه – بعد الالتماس والطلب – في عدة مجالس، وخلاصة ما استفدته من حياتي العلمية وحضوري في مجالس العلم والتحصيل، رغبة منه في تسجيلها، لتبقی ذخراً و ذكری.
هادي محمد الحسيني التبريزي
غرة محرم الحرام 1395 هـ . ق
سرانجام این فقیه عالی‌مقام و عارف واصل هفتم صفر سال 1406 هجرى قمرى همزمان با شام غریبان شهادت سرور جوانان اهل بهشت امام حسن مجتبی (صلوات الله علیه) و شب رحلت جناب سلمان فارسی (علیه السلام)، نیز به تاریخ شمسـی مقارن با دقیقاٌ همان شبی که شاگردشان آیت الله شهید سید مصطفی خمینی (رضوان الله علیه) شهد شهادت نوشیدند، در شب زیارتی چهارشنبه که خود نیز در طول حیات طیبه و پربرکتشان به این شب مقید بودند، بعد از مجاهدات طولانی و پس از سال‌هایى كه در زیر ظلم و جور ستمگران وقت تحمل رنج‌ها و ستم‌ها نمودند، در روز ولادت خویش به سم ایادی جنایتکار رژیم منحوس بعث به فیض شهادت نائل آمده، در کاظمین شریفین تشییع و پیکر مطهرشان در وادی السلام نجف اشرف به خاک سپرده شد و بزرگانی چند بر مزار پاک ایشان، بارگاه و مرقدی منور برپا داشتند.
فسلام عليه يوم ولد ويوم استشهد ويوم يبعث حياً
